Kambiyo (Döviz) Muamelelerinde Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28’inci maddesi 1’inci fıkrası; “Banka ve sigorta şirketlerinin 10/6/1985 tarihli ve 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu’na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir.” hükmündedir.
Bu düzenleme uyarınca yetkili kurum ve kuruluşların yapmış oldukları bütün işlemler nedeniyle (olayımızda ‘kambiyo muameleleri’ dahil) kendi lehlerine aldıkları paraların Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisine (BSMV) tabi olduğu açıktır.
Kanunun, “Matrah” başlıklı 31’inci maddesine göre kambiyo alım ve satım muamelelerinde verginin matrahı, kambiyo satışlarının tutarıdır.
Kambiyo Satışlarında BSMV Uygulaması
Kanunda, kambiyo alım ve satım muamelelerinden bahsedilmekte ve verginin matrahı kambiyo satışlarının tutarı olarak belirtilmektedir. Kanun, bir gider vergisi düzenlemesidir. “Gelirden yapılan bir harcama” veya “yapılan bir gider” söz konusu olduğundan, burada belirtilen kambiyo muamelesinin “kambiyo satım işlemi” olduğu, ancak kanun düzenlemesinde belirtilen “alım ve satım” işleminin genel olarak karşılıklı yapılan “alım satım”ı ifade ettiği düşünülmektedir. Kambiyo satışında, kambiyo satışını yapan olarak banka veya yetkili müessese; kambiyo alışını yapan olarak ise kambiyoyu alan gerçek veya tüzel kişinin kastedildiği değerlendirilmektedir.
Kambiyo muamelelerinde verginin doğması, kambiyo satışının yapılmasına bağlıdır. Kambiyo muamelesini yapan kurum veya kuruluş açısından yapılan işlemin “kambiyo satışı” olması gerekmektedir. Kambiyo satım işlemini yapan, banka veya yetkili müessese olabilir. Kanun düzenlemesi, kambiyo satış tutarı üzerinden vergi alınmasını öngörmüştür.
Diğer taraftan, bankalarca yapılan döviz/kambiyo alışlarında bu verginin uygulanmayacağı, zira düzenlemenin “bir gider vergisi” olması nedeniyle kanunun amacına uygun olmayacağı değerlendirilmektedir.
Kambiyo satış muamelelerinde, 2008-2019 yılları arasında BSMV sıfır olarak belirlenmiştir. Bu zaman aralığında kambiyo muamelelerinde BSMV fiilen kaldırılmış gibi işlem görmüştür.
Kambiyo Muamelelerinde Yetkili Kurum ve Kuruluşlar
Bankalar: 6802 sayılı Kanun’un 28’inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca bankaların yaptıkları işlemler, genel olarak, mevcut düzenlemelere bağlı kalınmaksızın “para ve sermaye piyasasına özgü işlemler” olarak tanımlanmıştır.
Bu işlemler mevduat kabulü, senet iskontosu, menkul kıymet ticareti, kredi işlemleri, altın ticareti, akreditif, vesika ve mal karşılığı, çek muhataplığı gibi ödeme ve tahsil işlemleri, kiralık kasacılık gibi hizmetler, altın ve para ticareti, döviz alım ve satım işlemleri olarak sayılabilir.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 4’üncü maddesinde bankaların diğer kanunlarda öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla gerçekleştirebileceği faaliyetler arasında “efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri” de yer almaktadır.
Yetkili Müesseseler (Döviz Büroları) ise T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü tarafından tespit edilen usul ve esaslar çerçevesinde dövize ilişkin işlemler; kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemler de yapabilen anonim şirketlerdir.
Yetkili Müesseseler; 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve bu Kanun Hakkında 32 Sayılı Karar, söz konusu Karara istinaden yayımlanan tebliğlerde yer alan düzenlemelere göre faaliyetlerini yürütmektedir. Kambiyo satım işlemleri, BSMV uygulamasında banka muamele ve hizmeti olarak kabul edilmektedir.
Kambiyo Nedir?
Pratikte, “altın”ın bir ödeme aracı olmasından dolayı altınla yapılan işlemlerin “kambiyo” işlemleri kapsamında değerlendirilmesi yönünde farklı görüşler bulunmaktadır. 6802 sayılı Kanun’un 31’inci maddesi uyarınca, kambiyo muamelelerinde kambiyo satış işlemiyle birlikte vergiyi doğuran olay gerçekleşmektedir.
Altın satış işlemlerinin döviz satış muamelelerinde olduğu gibi BSMV tabi tutulabilmesi için altının, kambiyo tanımı kapsamında olması gerekmektedir. Kıymetli madenlere -altına- ilişkin düzenlemeler Kambiyo Mevzuatı içerisinde yapılmış olmakla birlikte Kambiyo Mevzuatı olarak adlandırılan 1567 Sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan 32 Sayılı Kararın “Tanımlar” başlıklı 2’nci maddesinin (h) bendinde; DÖVİZ (KAMBİYO): efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtalar olarak belirtilmiştir. Bu çerçevede “efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtalar”a ilişkin işlemler, kambiyo muamelesi olarak bilinmektedir.
Kambiyo Muamelelerinde Yeni BSMV Oranı
24.05.2020 tarihinden önce kambiyo muamelelerinde BSMV oranı 05.12.2019 tarihli ve 7194 sayılı Kanun’un 8’inci maddesi uyarınca %02 (binde iki) olarak belirlenerek bu oranı sıfıra kadar indirmeye ve %2’ye kadar yükseltmeye Cumhurbaşkanı yetkili kılınmıştır. Bu yetkiye dayanılarak kambiyo muamelelerinde 23.05.2020 tarihli ve 2568 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla 24.05.2020 tarihinden itibaren geçerli kanuni oran %1 (yüzde bir) olarak yeniden belirlenmiş bulunmaktadır.
Kambiyo Muamelelerinde BSMV “Sıfır” Olan İstisnai İşlemler Nelerdir?
24.05.2020 tarihinde yürürlüğe giren Cumhurbaşkanı Kararıyla yetkili kurum ve kuruluşların kambiyo satışlarında BSMV sıfır olarak uygulayacağı istisnai işlemler belirlenmiştir. İstisnai işlemler;
- Bankalar ile yetkili müesseselerin kendi aralarında veya birbirlerine yaptıkları kambiyo satışları,
- Hazine ve Maliye Bakanlığına yapılan kambiyo satışları,
- Döviz kredisinin ödenmesine yönelik olarak, döviz kredisi kullanılan ya da kullanımına aracılık eden banka tarafından kredi borçlusuna yapılan kambiyo satışları,
- Sanayi sicil belgesini haiz işletmelere yapılan kambiyo satışları,
- İhracatçı Birliklerine üye olan ihracatçılara yapılan kambiyo satışlarıdır.
Kambiyo Muamelelerinde Geçmişten Günümüze BSMV Oranları?
Kambiyo Muamelelerinde BSMV Oranlarına İlişkin Tablo aşağıda yer almaktadır.
Uygulanan BSMV oranları 1956 yılından günümüze kadar geçen zaman içerisinde 0 ile %1 arasında değişkenlik göstermiştir.
Kaynakça
- ÇAKICI, Ömer; CEYLAN, Mehmet, “Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, Teori-Uygulama- Mevzuat” TBB (2014),
- Gelir İdaresi Başkanlığı Resmi İnternet Sitesi.