Bu yazı, PİYASA RAPORU web sitesinde 24 Mart 2022 tarihinde yayımlanmıştır ve PİYASA PAPORU web sitesinden alınmıştır.
Kambiyo (Döviz) Muamelelerinde Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi
6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu’nun 28’inci maddesi 1’inci fıkrası; “Banka ve sigorta şirketlerinin 10/6/1985 tarihli ve 3226 sayılı Finansal Kiralama Kanunu’na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir.” hükmündedir.
Bu düzenleme uyarınca yetkili kurum ve kuruluşların yapmış oldukları bütün işlemler nedeniyle kendi lehlerine aldıkları paraların Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisine (BSMV) tabi olduğu açıktır.
Kanunun “Matrah” başlıklı 31’inci maddesine göre kambiyo alım ve satım muamelelerinde verginin matrahı, kambiyo satışlarının tutarıdır.
Kambiyo Satışlarında BSMV Uygulaması
Kanunda, kambiyo alım ve satım muamelelerinden bahsedilmekte ve verginin matrahı kambiyo satışlarının tutarı olarak belirtilmektedir. Kanun, bir gider vergisi düzenlemesidir. “Gelirden yapılan bir harcama” veya “yapılan bir gider” söz konusu olduğundan, burada belirtilen kambiyo muamelesinin “kambiyo satım işlemi” olduğu, ancak kanun düzenlemesinde belirtilen “alım ve satım” işleminin genel olarak karşılıklı yapılan “alım satım”ı ifade ettiği düşünülmektedir. Kambiyo satışında, kambiyo satışını yapan olarak “banka” veya “yetkili müessese”; kambiyo alışını yapan olarak ise dövizi alan gerçek veya tüzel kişinin kastedildiği değerlendirilmektedir.
Kambiyo muamelelerinde verginin doğması, kambiyo satışının yapılmasına bağlıdır. Kambiyo muamelesini yapan kurum veya kuruluş açısından yapılan işlemin “kambiyo satışı” olması gerekmektedir. Kambiyo satış işlemini yapan, banka veya yetkili müessese olabilir. Kanun düzenlemesi, kambiyo satış tutarı üzerinden vergi alınmasını öngörmüştür.
Bankalarca yapılan döviz/kambiyo alışlarında bu verginin uygulanmayacağı, zira düzenlemenin “bir gider vergisi” olması nedeniyle kanunun amacına uygun olmayacağı değerlendirilmektedir.
Kambiyo satış muamelelerinde, 2008-2019 yılları arasında BSMV sıfır olarak belirlenmiştir. Bu zaman aralığında kambiyo muamelelerinde BSMV fiilen kaldırılmış gibi işlem görmüştür.
Kambiyo Muamelelerinde Yetkili Kurum ve Kuruluşlar
Bankalar: 6802 sayılı Kanun’un 28’inci maddesinin birinci fıkrası uyarıncabankaların yaptıkları işlemler, genel olarak, mevcut düzenlemelere bağlı kalınmaksızın “para ve sermaye piyasasına özgü işlemler” olarak tanımlanmıştır.
Bu işlemler mevduat kabulü, senet iskontosu, menkul kıymet ticareti, kredi işlemleri, altın ticareti, akreditif, vesika ve mal karşılığı, çek muhataplığı gibi ödeme ve tahsil işlemleri, kiralık kasacılık gibi hizmetler, altın ve para ticareti, döviz alım ve satım işlemleri olarak sayılabilir.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 4’üncü maddesinde bankaların diğer kanunlarda öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla gerçekleştirebileceği faaliyetler arasında “efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri” de yer almaktadır.
Yetkili Müesseseler (Döviz Büroları) ise T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü tarafından tespit edilen usul ve esaslar çerçevesinde dövize ilişkin işlemler; kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemler de yapabilen anonim şirketlerdir.
Yetkili Müesseseler; 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve bu Kanun Hakkında 32 Sayılı Karar ve söz konusu Karara istinaden yayımlanan tebliğlerde yer alan düzenlemelere göre faaliyetlerini yürütmektedir. Kambiyo satım işlemleri, BSMV uygulamasında banka muamele ve hizmeti olarak kabul edilmektedir.
Kambiyo, Altın Nedir?
Pratikte, “altın”ın bir ödeme aracı olmasından dolayı altınla yapılan işlemlerin “kambiyo” işlemleri kapsamında değerlendirilmesi yönünde farklı görüşler bulunmaktadır. 6802 sayılı Kanun’un 31’inci maddesi uyarınca, kambiyo muamelelerinde kambiyo satış işlemiyle birlikte vergiyi doğuran olay gerçekleşmektedir.
Altın satış işlemlerinin döviz satış muamelelerinde olduğu gibi BSMV tabi tutulabilmesi için altının, kambiyo tanımı kapsamında yer alması gerekmektedir. Kıymetli madenlere -altına- ilişkin düzenlemeler Kambiyo Mevzuatı içerisinde yapılmış olmakla birlikte Kambiyo Mevzuatı olarak adlandırılan 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun ve bu Kanuna dayanılarak çıkarılan 32 Sayılı Kararın “Tanımlar” başlıklı 2’nci maddesinin (h) bendinde; DÖVİZ (KAMBİYO): efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtalar olarak belirtilmiştir. Bu çerçevede “efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtalar”a ilişkin işlemler, kambiyo muamelesi kapsamına girmektedir.
Kambiyo Muamelelerinde BSMV Oranı
24.05.2020 tarihinden önce kambiyo muamelelerinde BSMV oranı 05.12.2019 tarihli ve 7194 sayılı Kanun’un 8’inci maddesi uyarınca %02 (binde iki) olarak belirlenerek bu oranı sıfıra kadar indirmeye ve %2’ye kadar yükseltmeye Cumhurbaşkanı yetkili kılınmıştır. Bu yetkiye dayanılarak kambiyo muamelelerinde 23.05.2020 tarihli ve 2568 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla 24.05.2020 tarihinden itibaren geçerli kanuni oran %1 (yüzde bir) olarak belirlenmiş, bu oran 30.09.2020 tarihli ve 31260 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 3031 Karar Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile “binde iki” (%02) şeklinde değiştirilmiştir.
Kambiyo Muamelelerinde Geçmişten Günümüze BSMV Oranları
Kambiyo muamelelerinde uygulanan BSMV oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
| SIRA NO | RESMİ GAZETE TARİHİ | İLGİLİ KANUN/ MADDE | ORAN |
| 1 | 01.08.1956 | 6802 SAYILI KANUN-33 MD. | ONBİNDE 4.5 |
| 2 | 10.08.1970 | 1318 SAYILI KANAU-59 MD. | ONBİNDE 5.0 |
| 3 | 01.05.1981 | 2447 SAYILI KANAU-8 MD. | %0 1 |
| 4 | 01.01.1984 | 3239 SAYILI KANAU-133 MD. | %0 1 |
| 5 | 19.04.1986 | 08.04.1986 TARİHLİ- 86/10563 SAYILI BKK | %0 1 |
| 6 | 01.01.1989 | 06.12.1988 TARİHLİ – 88/13608 SAYILI BKK | %0 1 |
| 7 | 01.01.1992 | 12.08.1991 TARİHLİ- 91/2072 SAYILI BKK | %0 1 |
| 8 | 01.09.1998 | 28.08.1998 TARİHLİ- 98/11795 SAYILI BKK (98/11591 SAYILI BKK’DA DEĞİŞİKLİK) | %0 1 |
| 9 | 01.08.2002 | 07.10.1998 TARİHLİ-98/11795 SAYILI BKK (98/11591 SAYILI BKK’DA DEĞİŞİKLİK) | %0 1 |
| 10 | 01.05.2008 | 31.03.2008 TARİHLİ- 2008/13459 SAYILI BKK (98/11591 SAYILI BKK’DA DEĞİŞİKLİK) | 0 |
| 11 | 15.05.2019 | 14.05.2019 TARİHLİ- 1108 SAYILI CUMHURBAŞKANI KARARI | %0 1 |
| 12 | 07.12.2019 | 7194 SAYILI KANUN- 8 MD. | %0 2 |
| 13 | 24.05.2020 | 23.05.2020 TARİHLİ- 2568 SAYILI CUMHURBAŞKANI KARARI | % 1 |
| 14 | 30.09.2020 | 29.09.2020 TARİHLİ- 3031 SAYILI CUMHURBAŞKANI KARARI | %0 2 |
Kambiyo Muamelelerinde BSMV Nispeti “Sıfır” Olan İşlemler Nelerdir?
Yetkili kurum ve kuruluşların kambiyo satışlarında BSMV oranı sıfır olarak uygulayacağı istisnai işlemlere, 23.03.2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 22.03.2022 tarihli ve 5349 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla (7) no.lu alt bent eklenmiştir. Yapılan son değişiklikten sonra kambiyo muamelelerinde BSMV nispeti “sıfır” olarak uygulanacak işlemler;
- Bankalar ile yetkili müesseselerin kendi aralarında veya birbirlerine yaptıkları kambiyo satışları,
- Hazine ve Maliye Bakanlığına yapılan kambiyo satışları,
- Döviz kredisinin ödenmesine yönelik olarak, döviz kredisi kullanılan ya da kullanımına aracılık eden banka tarafından kredi borçlusuna yapılan kambiyo satışları,
- Sanayi sicil belgesini haiz işletmelere yapılan kambiyo satışları,
- İhracatçı Birliklerine üye olan ihracatçılara yapılan kambiyo satışları,
- Bankacılık Kanunu uyarınca finansal kuruluş faaliyeti kabul edilen faaliyetlerden en az birini yapan yurt dışında mukim kuruluşlara yapılan kambiyo satışları,
- 14/1/1971 tarihli ve 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez bankası Kanununun 4 üncü maddesinin üçüncü fıkrasının (I) numaralı bendinin (g) alt bendi hükmüne istinaden Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında açılan Türk lirası hesapların vade sonu hesap kullanılmak suretiyle hesap sahiplerine ilgili banka hesabından yapılan kambiyo satışları,
olarak belirlenmiştir.
Kaynak: Kambiyo (Döviz) İşlemlerinde Vergi Uygulaması – https://bulentdemirbag.com
