1. Giriş
Türk kambiyo mevzuatının temel taşı olan 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun, 1930 yılından bu yana Türkiye’nin ekonomik egemenliğini koruma ve sermaye hareketlerini denetim altında tutma amacına hizmet etmektedir. Kanunun birinci maddesi en son 15.02.1954 tarihinde değiştirilmişti ve sonraki ilk değişiklik 24.07.2025 tarihinde yapılmıştır. Buna rağmen birinci maddenin yeni düzenlenmesi içeriğinde de 1950’lerin ifadeleri olan “nukut, esham, tahvilat, muhtevi, nevi, tediye, vesika, tanzim, tahdit, ittihaz” kelimeleri kullanılmıştır. Günümüzde pek sıklıkla kullanılmayan bu kelimelerin, güncel karşıladıklarının bugün kullanılmayıp 71 yıl sonra da değiştirilmeden söz konusu kelimelerin kullanılmasının sebebi, hukuki gerekçelere dayandırılabilir mi? Bilemiyorum…
Bu makalede, önceki ve yeni birinci madde hükümlerinin karşılaştırılarak yapılan düzenlemenin anlamı, etkisi ve olası sonuçları değerlendirilecektir.
2. Eski ve Yeni Hükümlerin Karşılaştırmalı Analizi
Eski Hüküm
“Kambiyo, nukut, esham ve tahvilat alım ve satımının ve bunlar ile kıymetli madenler ve kıymetli taşlarla bunlardan mamul veya bunları muhtevi her nevi eşya ve kıymetlerin ve ticari senetlerle tediyeyi temine yarayan her türlü vasıta ve vesikaların memleketten ihracı veya memlekete ithalinin tanzim ve tahdidine ve Türk parasının kıymetinin korunması zımnında kararlar ittihazına Cumhurbaşkanı salahiyetlidir.”
Yeni Hüküm
“Kambiyo, nukut, esham ve tahvilat alım satımı ve kıymetli madenler ve kıymetli taşlarla bunlardan mamul veya bunları muhtevi her nevi eşya ve kıymetlerin alım satımı, kıymetli madenlerin rafinajı ile tüm bu eşya ve kıymetlerin, ticari senetlerin ve tediyeyi temine yarayan her türlü vasıta ve vesikaların memleketten ihracı veya memlekete ithalinin tanzim ve tahdidine ve Türk Parasının kıymetinin korunması zımnında kararlar ittihazına Cumhurbaşkanı salahiyetlidir.”
3. Yapılan Değişikliklerin İncelenmesi
Yapılan yeni düzenlemeyle;
1- Kambiyo, nukut, esham ve tahvilat “alım ve satımının” ifadesi, “alım satımı” olarak değiştirilmiştir.
2- “ve bunlar ile” olarak belirtilen ifade kaldırılmıştır ki bu ifade “kambiyo, nukut, esham ve tahvilat’ı kastetmekteydi, bu iafedeler kaldırılmıştır. Bu ifadenin devamında, bunların -ki bunlar kambiyo, nukut, esham ve tahvilat olmaktadır- ithal ve ihracının düzenlenmesi ve sınırlama konması söz konusu idi. Ancak kaldırılan bu hükümlerin yerine aşağıda 5. sırada belirtilen “Tüm eşya ve kıymetlerin” ifadesi kullanılarak, konuyla ilgilenen tarafından farklı yorumlayabilecekleri bir düzenleme yapılmıştır.
3- “Kıymetli madenler ve kıymetli taşlarla bunlardan mamul veya bunları muhtevi her nevi eşya ve kıymetlerin alım satımı”, kanun kapsamına alınmıştır.
4- “Kıymetli madenlerin rafinajı” da aynı şekilde kanun kapsamına alınmıştır.
5- Tüm bu eşya ve kıymetlerin, ticari senetlerin ve tediyeyi temine yarayan (ki eski düzenlemede , “ticari senetlerle tediyeyi temine yarıyan” ifadeleri kullanılmıştı) her türlü vasıta ve vesikaların memleketten ihracı veya memlekete ithalinin tanzim ve tahdidine ve Türk Parasının kıymetinin korunması zımnında kararlar ittihazına Cumhurbaşkanı
salahiyetli kılınmıştır.
Ayrıntılı bakacak olursak;
✅ 1. “Alım ve satımının” yerine “alım satımı” ifadesi
Bu değişiklik teknik bir düzeltme gibi gözükse de, metnin dil bütünlüğü açısından tercih edilmiş olabilir. Ancak dikkat çekici olan, “alım ve satımının” ifadesinin mülkiyet ve hak devri yönüyle ayrı ayrı değerlendirilmesini ortadan kaldırarak, daha genel ve bütünleşik bir “alım satımı” kavramına yönelmiş olmasıdır
-Burada bir sınırlama değil, belki de daha esnek ve kapsayıcı bir kullanım tercih edilmiştir.
✅ 2. “ve bunlar ile” ifadesinin kaldırılması
Eski metindeki “bunlar ile” ibaresi, “kambiyo, nukut, esham ve tahvilat”a bağlanmaktaydı ve bu unsurların da ithal ve ihraç düzenlemesinin kapsamını belirliyordu.
Bu ifade kaldırılarak, bu dört unsur ayrı bir grup olmaktan çıkarılmış; yerine getirilen “tüm bu eşya ve kıymetlerin” ifadesiyle daha genel bir çerçeve kurulmuştur.
-Bu, yetki kapsamının genişlediğini ve yorum yoluyla daha fazla kalemin bu kapsama alınabileceğini göstermektedir.
✅ 3. Kıymetli maden ve taşlardan mamul eşyanın “alım satımı”nın kanun kapsamına alınması
Eski düzenlemede bu tür eşyaların ihracı ve ithali düzenlenebiliyordu; alım satımı ise doğrudan düzenleme alanı içinde sayılmamıştı.
Yeni metin, bu tür eşyaların alım satımını açıkça Cumhurbaşkanı’nın düzenleyebileceği bir alan olarak belirlemiştir.
✅ 4. “Kıymetli madenlerin rafinajı”nın düzenleme alanına alınması
Bu madde ile rafinaj faaliyeti ilk kez açıkça düzenleme kapsamına alınmıştır. Bu, özellikle ithal edilen altının iç piyasada işlenmesi, rafine edilerek yeniden satılması gibi işlemler üzerinde denetim kurulabileceğini göstermektedir.
-Türkiye’deki rafinerilerin faaliyetlerinin kambiyo rejimi açısından da denetime tabi olabileceği anlamına gelir. Bu da sadece ticari değil, üretim faaliyetlerinin de döviz rejimiyle ilişkilendirildiğini göstermektedir.
✅ 5. “Tüm bu eşya ve kıymetler” ifadesi ile yetki kapsamı genişletilmiştir
Eski düzenlemede sayılan varlıklar sınırlı ve tanımlıydı. Yeni düzenlemede ise:
- “Tüm bu eşya ve kıymetler” ifadesiyle birlikte,
- Öncesinde geçen her unsur (kambiyo, nukut, esham, tahvilat ve kıymetli madenler, mamul eşyalar vb. tek bir küme gibi ele alınmış,
- Ve bunların tamamı üzerinde ihracat/ithalat düzenlemesi yetkisi Cumhurbaşkanına verilmiştir.
-Bu düzenleme, kapsam belirsizliği ve yoruma açıklık nedeniyle idarenin elini güçlendirmiş ama hukukiliği tartışmalı hale getirmiştir.
4. Değerlendirme
Yeni düzenleme, görünüşte sade bir ifade değişikliği gibi algılansa da, içerdiği sistematik farklar nedeniyle önemli hukuki ve iktisadi sonuçlar doğurmaktadır. Bu sonuçları şöyle özetleyebiliriz:
-Hukuki Açıdan
- Yetki devri genişlemiştir. Cumhurbaşkanının müdahale alanı daha açık ve kapsamlı hale gelmiştir.
- Yorum yoluyla genişletilebilecek alanlar artırılmıştır. Özellikle “eşya ve kıymetler”in kapsamı sınırlandırılmamıştır.
- Hukuki öngörülebilirlik azalabilir. Kanun metni teknik olarak geniş kapsamlı ama soyut hale gelmiştir.
-Ekonomik ve Piyasa Etkileri
- Kambiyo rejimi kapsamında iç piyasadaki işlemler (alım satım, rafinaj) bile idari müdahaleye açık hale gelmiştir.
- Rafineriler, kuyumcular, kıymetli maden ithalatçıları ve yatırımcılar için yeni dönemde daha sıkı izleme ve düzenleme ihtimali doğmuştur.
- Sermaye kontrolü altyapısı güçlendirilmiştir. Yeni teknolojik ödeme sistemlerinin de bu kapsamda yorumlanabileceği açıktır.
5. Sonuç
1567 sayılı Kanun’un 1. maddesindeki bu yeni düzenleme, kambiyo sisteminin klasik tanımını aşan bir çerçeveye işaret etmektedir. Yeni düzenleme, hem finansal varlıkların hem de ekonomik eylemlerin doğrudan denetimine imkan veren bir düzenleme olarak karşımıza çıkmaktadır.
