Bir paranın yabancı paralar karşısındaki değerinin hesaplanmasında çok sık olarak mantık hatasına düşülebilmekte ve buna bağlı yapılan değerlendirme ve yorumlar bizi yanıltabilmektedir.
Türk lirası ile ABD doları arasında, her bir paranın değer kazanma ve kayıplarının oransal olarak nasıl hesaplandığına bir bakalım.
TL’nin değer kazanma ve kayıplarının yüzdesel olarak hesaplanması; 1 birim TL’nin iki farklı tarihteki ABD doları karşılığı dikkate alınarak yapılmalıdır. Burada, TL’nin değeri hesaplanmak istendiği için Türk lirası baz birim olarak ele alınmalıdır. Ancak ABD doları baz para birimi olarak dikkate alınarak yapılan bir hesaplama, ABD dolarının TL karşısındaki değer değişimini ifade etmekte, TL’nin ABD doları karşısındaki değer değişimini göstermemektedir. Başka bir ifadeyle bir paraya göre belli bir oranda değer kazanma, diğer paraya göre aynı oranda değer kaybetme anlamına gelmemektedir.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi bakımından, geçmiş yıllardan bir örnek verelim.
10.06.1979 tarihinde 1 ABD doları=35 TL iken 24 Ocak 1980 tarihinde 1 ABD doları=70 TL olmuştur. Buradan hareketle Türk lirası, [(70 TL-35 TL)/35 TL]*100=%100 oranında değer kaybetmiştir diyemeyiz. 10.06.1979 tarihinde 1 ABD doları=35 TL olduğundan 1 TL=0.02857 ABD doları ve 24 Ocak 1980 tarihinde 1 ABD doları=70 TL olduğundan 1 TL=0.01428 ABD doları etmektedir. TL’nin değer kaybı hesaplaması aşağıdaki şekilde yapılmalıdır;
[((1/70) ABD doları – (1/35) ABD doları) / (1/35) ABD doları]*100 =
[(0.01428-0.02857) / 0.02857]*100 = –%50
Türk lirası ABD doları karşısında % 100 değil %50 değer kaybetmiş demektir. TL’nin değer değişiminin doğru ifade edilme şekli budur.
ABD dolarının, yüzdesel olarak değer kazanım ve kayıplarının hesaplanması ise 1 birim ABD dolarının iki farklı tarihteki TL değerleri üzerinden yapılmalıdır.
Yani yukarıda hesaplanan “100”; Türk lirasının değer kaybı değil, ABD dolarının TL karşısında kazandığı yüzdesel değerdir.
Sonuç olarak;
Bir paranın yabancı para karşısındaki değişim oranı ifade edilmek isteniyorsa bu durumda o paranın 1 birimine karşılık gelen iki farklı tarihteki yabancı para değeri üzerinden hesaplama yapmak gerekmektedir.
- ABD dolarının TL karşısındaki değer değişimi bulmak için iki farklı tarihteki 1 birim ABD doları karşılığı TL;
- Türk lirasının ABD doları karşısındaki değer değişimi bulmak için iki farklı tarihteki 1 birim TL karşılığı ABD doları üzerinden hesaplama yapılmalıdır.
–“Nominal Döviz Kuru ve Reel Döviz Kuru” başlıklı ve
-Kur Ayarlaması -Değer Yitirme- Devalüasyon” başlıklı yazılarımız.