Yatırım Teşvik Uygulamalarında Son Beş Yıl… 2017-2021

Bu yazı, PİYASA RAPORU web sitesinde 21 Şubat 2022 tarihinde yayınlanmıştır.

Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararlar ve bu Kararlara dayanılarak çıkarılan Tebliğler, YATIRIM TEŞVİKLERİ’nin temel yapısını oluşturmaktadır. Bu kararlar 10.07.2018 tarihinden  önce Bakanlar Kurulu Kararı, bu tarihten itibaren ise Cumhurbaşkanı Kararı olarak çıkarılmaktadır.

2008 yılında patlak veren uluslararası ekonomik krizin ülkemizdeki etkilerinin sınırlı kalmasını sağlamak, yatırımları hızlandırmak, katma değerli üretim gerçekleştirmek, istihdamı artırmak amaçlarıyla ülkemizde 2009 yılında yeni bir yatırım teşvik sistemi hayata geçirilmiştir.

2009 yılı kararları, 2012 yılında yapılan birtakım güncellemelerle 2012/3305 sayılı karar olarak yürürlüğe konulmuştur. Zaman içerisinde çeşitli defalar değişikliğe uğrayan 2012/3305 sayılı Karar halen uygulanan yatırım teşviklerinin ana yapısını oluşturmaktadır.

Söz konusu Karar, 19.06.2012 tarihli ve 28328 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yatırımların teşvik edilmesiyle yatırım maliyetinin aşağıya çekilmesi, yatırımların finansman yükünün azaltılması ve yatırımın kârlılığına katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Günümüzde uluslararası kurallar ve AB standartları çerçevesinde Yatırım Teşvikleri, artık peşin ödeme şeklinde yapılmamakta; yatırım teşvikleri kapsamındaki alımlar/harcamalar sırasında veya sonrasında indirim, muafiyet veya iade yapılması şeklinde uygulanmaktadır.

Yatırım teşviklerinden faydalanabilmek için ilk şart, Yatırım Teşvik Belgesi sahibi olmaktır. Yatırım Teşvik Belgeleri, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir. Bakanlığın Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü bu konuda görevli ve yetkilidir.

Uygulamada yerli ve yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişiler, yatırım teşviklerinden aynı mevzuat kapsamında, aynı usul ve esaslarla yararlanmaktadır.

Bir projenin toplam yatırım tutarını oluşturacak kaynaklar iki grupta planlanmaktadır.

• Birincisi; tesisin kurulabilmesi için gerekli kaynaklardır ki buna SABİT YATIRIM diyoruz,
• İkincisi: tesisin işletilmesi için gerekli kaynaklardır ki bunu İŞLETME SERMAYESİ olarak adlandırıyoruz.

Buradan hareketle SABİT YATIRIM + İŞLETME SERMAYESİ bir tesisin/projenin TOPLAM YATIRIM tutarını oluşturmaktadır.

Yatırım projelerinin hazırlanmasında ve değerlendirilmesinde en önemli noktalardan biri SABİT YATIRIM tutarının hesaplanması olmaktadır. Proje, belirli tutarda imkân ve kaynağın ortaya koyulması sonucunda bir mal veya hizmet üretmek ve bunu satarak fayda sağlamak amacına dönük bir faaliyet olduğundan yatırım tutarının önceden ve gerçekçi yaklaşımla belirlenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır.

Sabit Yatırım; yatırım yapma fikrinin doğuşundan tesisin kesin işletmeye geçişine kadar yapılan harcamaların tümünü, başka bir anlatımla yatırımın uygulanması sırasında edinilen ve fayda ömrü boyunca kullanılan maddi ve maddi olmayan SABİT KIYMETLERİN para birimiyle değerini ifade etmektedir.

Sabit yatırım tutarı; arsa bedeli, sabit tesis yatırımı, fiyat artışları ve yatırım dönemine ilişkin finansman giderlerinin toplamından oluşmaktadır.

Yatırım teşvikleri, bir tesisin/işletmenin özellikle SABİT YATIRIM’ına destek olunmasına yönelik verilmektedir.

Yatırımların teşvik edilmesiyle ülke içinde öncelikli olarak üretilmesi öngörülen alanda işletmelerin üretim yapması kadar yatırım maliyetinin düşürülmesi, yatırımların finansman yükünün azaltılması ve yatırımın kârlılığına katkı sağlanması yoluyla yurt içi üreticilere uluslararası pazarlarda avantajlar sağlanmaya çalışılmaktadır.

Yatırım Teşvikleri konusunda 2017-2021 yıllarında alınan belge sayısı, sabit yatırım tutarı (TL) ve istihdam verilere sayısal ve grafik olarak PİYASA RAPORU web sitesinde 21 Şubat 2022 tarihinde yayınlanan “YATIRIM TEŞVİKLERİ UYGULAMALARINDA SON BEŞ YIL…” başlıklı yazıdan ulaşabilirsiniz. 

Tablolara ve grafiklere bakıldığında belge sayısında ve sabit yatırım tutarında (TL) 2017 yılından 2019’a sırasıyla %13 – %23 oranında düşen değerler, 2019 yılından 2020 ve 2021 yıllarında önemli artış olduğu görülmektedir. Ancak 2020 ve 2021 yılı değerleri birbirine çok yakın değerlerdir. Alınan Yatırım Belge sayısı 2019-2021 döneminde %127, sabit yatırım tutarında (TL) % 50’lere varan ve özellikle istihdam edilecek kişi sayısında % 89’lara varan artış olduğu dikkati çekmektedir.

Sabit Yatırım Tutarları, ortalama ABD dolar kuru üzerinden ABD doları olarak ele alındığında yıllar içindeki değerler ve değişim oranları ise aşağıdaki şekilde gerçekleşmiş olmaktadır.