26 Ocak 2023 tarihli Firmaların Yurt Dışı Kaynaklı Dövizlerinin Türk Lirasına Dönüşümünün Desteklenmesi Uygulama Talimatında, 10 Haziran 2024 ve 9 Temmuz 2024 tarihlerinde değişikler yapılmıştır.
Değişiklikler işlenmiş Uygulama Talimatının son şekline aşağıda yer verilmiştir.
Uygulama Talimatının değişiklik yapılan maddelerinin eski ve yeni hükümleri aşağıda gösterilmiştir. Kaldırılan hükümlerin üstü çizilmiş, yeni getirilen hükümler koyu renkli gösterilmiştir;
(Ancak önemle belirtmek isterim ki Uygulama Talimatının dayanağı olan 2023/5 sayılı Firmaların Yurt Dışı Kaynaklı Dövizlerinin Türk Lirasına Dönüşümünün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ’in 5. maddesi; 08.06.2024 tarihinde 2014/14 sayılı Tebliğin 3. maddesiyle yürürlükten kaldırılmasına rağmen konuyla bağlantılı TCMB Uygulama Talimatının ayni nitelikteki 5’inci maddesi uygulamadan kaldırılmamıştır. Bu konuya öneri getiren yazımıza ulaşmanızı tavsiye ederim.)
Amaç ve kapsam
MADDE 1- (1) Bu Uygulama Talimatının amacı; 2023/5 sayılı Firmaların Yurt Dışı Kaynaklı Dövizlerinin Türk Lirasına Dönüşümünün Desteklenmesi Hakkında Tebliğe ilişkin uygulama ayrıntılarını düzenlemektir.
Dayanak
MADDE 2- (1) Bu Uygulama Talimatı, 2023/5 sayılı Firmaların Yurt Dışı Kaynaklı Dövizlerinin Türk Lirasına Dönüşümünün Desteklenmesi Hakkında Tebliğe dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar ve kısaltmalar
MADDE 3- (1) Bu Uygulama Talimatında geçen;
a) Banka: 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 3 üncü maddesinde tanımlanan mevduat ve katılım bankalarını,
b) Döviz dönüşüm desteği: Yurt dışı kaynaklı dövizlerinin Merkez Bankasına satışını gerçekleştiren ya da yurt dışı kaynaklı dövizlerini Türkiye’ye getirerek 2021/14 sayılı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğ kapsamında Türk lirası vadeli mevduat ve katılma hesaplarına dönüştüren firmalara Merkez
Bankasınca sağlanacak desteği,
c) Dönüşüm kuru: Merkez Bankası tarafından saat 10:00, 11:00, 12:00, 13:00, 14:00 ve 15:00’te ilan edilen ve firmaların yurt dışı kaynaklı dövizlerinin veya döviz tevdiat hesapları ile döviz cinsinden katılım fonu hesaplarında bulunan dövizlerinin Türk lirasına çevrildiği saat itibarıyla en son açıklanmış olan döviz alış kurunu,
ç) Firmalar: Bankalar ve Merkez Bankasınca belirlenen diğer mali kuruluşlar hariç olmak üzere Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan tüzel kişiliği haiz firmaları,
d) Merkez Bankası: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasını,
e) Yurt dışı kaynaklı döviz: Yabancılara yurt içinde sunulan hizmetler karşılığında kazanılan döviz tutarları da dahil olmak üzere firmaların yurt dışında yerleşiklerden elde ettikleri döviz gelirlerinden ve firmaların yurt dışında bulunan döviz cinsi varlıklarından yurda getirdikleri dövizi (Değişik:10/6/2024-9/7/2024) Firmaların döviz cinsi ihracat gelirleri, yabancılara yurt içinde sunulan hizmetler karşılığında kazanılan döviz tutarları da dahil olmak üzere yurt dışında yerleşiklerden elde ettikleri döviz kazandırıcı hizmet gelirlerinden yurda getirdikleri döviz ile serbest bölgede faaliyet gösteren firmaların yurt dışına yaptıkları satışlara ilişkin döviz gelirlerini
ifade eder.
İşleme esas döviz cinsleri
MADDE 4- (1) Bu Uygulama Talimatı kapsamında gerçekleştirilecek işlemler, Merkez Bankasınca alım satıma konu olan döviz cinsleriyle sınırlıdır.
(2) Bankalarca Merkez Bankasına satışı yapılacak döviz cinsleri ABD doları, Euro ve İngiliz sterlinidir. Diğer döviz cinsleri üzerinden yapılan işlemlerde söz konusu döviz tutarları banka tarafından ABD doları, Euro veya İngiliz sterlinine dönüştürülerek Merkez Bankasına satılır.
Yurt dışı kaynaklı dövizlerin Merkez Bankasına satılmasında firmalara döviz dönüşüm desteği sağlanması
MADDE 5- (1) (Değişik: 14/3/2023-9/7/2024)) İhracatçı firmaların 16 Ocak 2020 tarihli İhracat Genelgesinin Ek 1 inci maddesi kapsamında Merkez Bankasına satmakla yükümlü oldukları ihracat bedeli dövizler ile 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 sayılı Görünmeyen İşlemler Genelgesinin “A) Döviz Kazandırıcı İşlemler (20. Madde)” başlıklı maddesi kapsamında döviz kazandırıcı hizmet bedeli dövizler, 13 Ocak 2000 tarih ve 2000/YB-4 sayılı Görünmeyen İşlemler Genelgesinin “A) Döviz Kazandırıcı İşlemler (20. Madde)” başlıklı maddesi kapsamında döviz kazandırıcı hizmet bedeli dövizler ile serbest bölgede faaliyet gösteren firmaların yurt dışına yaptıkları satışlara ilişkin dövizlerin banka aracılığıyla Merkez Bankasına satışı sırasında, firmaların 1 ay boyunca döviz alımı yapmamayı taahhüt etmesi halinde, taahhüt sahibi firmalara dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevrilen tutarın %2’si kadar döviz dönüşüm desteği
Merkez Bankasınca ödenir.
(2) (Değişik: 14/3/2023) Firmaların bu maddenin birinci fıkrası dışında kalan yurt dışı kaynaklı dövizlerinin banka aracılığıyla Merkez Bankasına satışı sırasında 1 ay boyunca döviz alımı yapmamayı taahhüt etmesi halinde, taahhüt sahibi firmalara dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevrilen tutarın %2’si kadar döviz dönüşüm desteği Merkez Bankasınca ödenir.
(2) (Değişik:10/6/2024) (Yürürlükten kaldırılmıştır.)
(3) Bankalar nezdinde Merkez Bankası adına ABD doları, Euro ve İngiliz sterlini hesaplar açılarak bankanın topladığı taleplere ilişkin olarak satın aldığı dövizler iş günlerinde saat 17:00’ye (yarım iş günlerinde saat 13:30’a) kadar Merkez Bankasına bildirilir ve toplu bir şekilde söz konusu hesaplara aktarılır. Belirtilen saatlerden sonra yapılan bildirimlere ait işlemler bir sonraki iş günü gerçekleştirilir.
(4) Banka tarafından Merkez Bankasının hesabına aktarılan dövizler, Merkez Bankasınca dönüşüm kuru üzerinden satın alınır.
(5) Döviz alış işlemleri karşılığı Türk lirası tutarları ile bu maddenin birinci ve ikinci fıkrası kapsamında alınan taahhütler için hesaplanan döviz dönüşüm desteği tutarları Merkez Bankasınca bankanın EFT merkezine masrafsız olarak gönderilir. Saat 17:30’a kadar sonuçlandırılamayan işlemler için ise Türk lirası tutarlar bankanın Merkez Bankası nezdindeki zorunlu karşılık hesabına aktarılır.
(5) (Değişik: 10/6/2024) Döviz alış işlemleri karşılığı Türk lirası tutarları ile bu maddenin birinci fıkrası kapsamında alınan taahhütler için hesaplanan döviz dönüşüm desteği tutarları Merkez Bankasınca bankanın EFT merkezine masrafsız olarak gönderilir. Saat 17:30’a kadar sonuçlandırılamayan işlemler için ise Türk lirası tutarlar bankanın Merkez Bankası nezdindeki zorunlu karşılık hesabına aktarılır.
(6) Merkez Bankasının hesabına aktarılan dövizlere ilişkin dekontlar ile dönüşümü yapılan tutarlara ait bilgiler Ek-A’da yer alan bildirim formuna uygun olarak Merkez Bankasına aynı gün elektronik ortamda bildirilir.
(7) Bu Uygulama Talimatı kapsamında Merkez Bankasına bir gün valörlü olarak transfer edilecek döviz tutarlarına ilişkin bankanın kendi muhabirine göndereceği döviz transferlerinde; MT202’nin 21. alanına “EXCHANGE SUPPORT”, 72. Alanına “/BNF/BANKA ADI FOREIGN EXCHANGE SUPPORT IBAN:…………… (söz konusu işlemler için Merkez Bankasınca bildirilecek hesaba ilişkin IBAN bilgisi)” ve MT202’nin 58. alanına “TCMBTR2A” açıklamaları yazılır.
Yurt dışı kaynaklı dövizlerin vadeli Türk lirası mevduat veya katılma hesaplarına dönüşümü
MADDE 6- (1) (Değişik: 14/3/2023) Bu Uygulama Talimatının 5 inci maddesinin birinci fıkrası kapsamında işlem yapan firmalar ile yurt dışı kaynaklı dövizlerinin en az %40’ını bankaya aktararak Türk lirasına çeviren firmalara, dönüşümü yapılan dövizin dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevrilen tutarının %2’si kadar döviz dönüşüm desteği eklenerek Türk lirası mevduat veya katılma dönüşüm hesabı açılabilir. Açılacak bu hesaplar için ilgili firmadan 1 ay boyunca döviz alımı yapmama taahhüdü alınır.
(2) Bu maddenin birinci fıkrası kapsamında açılacak hesaplar için 2021/14 sayılı Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğe İlişkin Uygulama Talimatının 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan tarih kısıtlaması hariç olmak üzere Türk Lirası Mevduat ve Katılma Hesaplarına Dönüşümün Desteklenmesi Hakkında Tebliğe İlişkin Uygulama Talimatının hükümleri uygulanır.
(3) Merkez Bankasının hesabına aktarılan dövizlere ilişkin dekontlar ile dönüşümü yapılan tutarlara ait bilgiler Ek-B’de yer alan bildirim formuna uygun olarak Merkez Bankasına aynı gün elektronik ortamda bildirilir.
(4) Banka tarafından Merkez Bankasının hesabına aktarılan dövizler, Merkez Bankasınca dönüşüm kuru üzerinden satın alınır.
(5) Döviz alış işlemleri karşılığı Türk lirası tutarları ile bu maddenin birinci fıkrası kapsamında alınan taahhütler için hesaplanan döviz dönüşüm desteği tutarları Merkez Bankasınca bankanın EFT merkezine masrafsız olarak gönderilir. İş günlerinde saat 17:30’a (yarım iş günlerinde saat 13:30’a) kadar sonuçlandırılamayan işlemler için ise Türk lirası tutarlar bankanın Merkez Bankası nezdindeki zorunlu karşılık hesabına aktarılır.
(6) Bu Uygulama Talimatı kapsamında Merkez Bankasına bir gün valörlü olarak transfer edilecek döviz tutarlarına ilişkin bankanın kendi muhabirine göndereceği döviz transferlerinde; MT202’nin 21. alanına “EXCHANGE SUPPORT”, 72. alanına “/BNF/ BANKA ADI EXPORT FOREIGN EXCHANGE TRANSFORM TO TRY IBAN:…………… (söz konusu işlemler için Merkez Bankasınca bildirilecek hesaba ilişkin IBAN bilgisi)” ve MT202’nin 58. alanına “TCMBTR2A” açıklamaları yazılır.
MADDE 6- (Değişik:10/6/2024) (Yürürlükten kaldırılmıştır.)
Döviz alımı yapmama taahhüdüne ilişkin hükümler
MADDE 7 – (1) Bu Uygulama Talimatı kapsamındaki döviz alımı yapmama taahhütleri Ek-C’de yer alan örneğe uygun olarak ilgili firmaca hazırlanan ve imzalanan bir taahhütnamenin ilgili bankaya ibrazı suretiyle gerçekleştirilir. Banka bu taahhütnameleri
nezdinde muhafaza eder. Talep edilmesi halinde bu taahhütnamelerin bir kopyası Merkez Bankasına ibraz edilir.
(2) Döviz almama taahhüdünün yerine getirilip getirilmediğine ilişkin kontroller bankalarca yapılır.
(3) Bu Uygulama Talimatı kapsamında döviz alımı yapılmaması taahhüdünü yerine getirmediği tespit edilen firmalar ilgili banka tarafından Merkez Bankasına bildirilir. Bu bildirimin yapıldığı tarih, taahhüdün yerine getirilmediğinin tespit tarihi olarak kabul edilir.
(4) Taahhüt sahibi firma adına ve/veya hesabına başka kişilerce yapılan döviz alımları döviz almama taahhüdünün ihlali anlamına gelir.
(5) (Değişik: 14/3/2023-30/11/2023) Bu Uygulama Talimatı kapsamında döviz alımı yapmama taahhüdü veren firmaların yapılan döviz satışıyla aynı gün olmamak kaydıyla taahhüt tutarlarının %10’una kadar yapacakları döviz alımları ile dönüşümlü mevduat ve katılma hesabı bulunan firmalarca hesabın vade sonundaki bakiyesi ile yapılan ancak alım işlemi iptal edilen veya beş iş günü içerisinde aracı bankaya yeniden satışı yapılan döviz alımları, taahhüdün ihlali kapsamında değerlendirilmez.
(6) Taahhüt ihlalinin tespit edildiği tarihte Merkez Bankası tarafından saat 15:00’te ilan edilen döviz alış kuru ile döviz dönüşüm desteği ödemesinde kullanılan dönüşüm kurundan yüksek olanla çarpılarak elde edilecek döviz dönüşüm desteği tutarına, dönüşüm tarihinden taahhüt ihlalinin tespit edildiği tarihe kadar geçen süre için tespit tarihinde geçerli olan Merkez
Bankasının ilan ettiği en yüksek gecelik borç verme faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi eklenerek bankalarca tahsil edilip Merkez Bankasına aktarılır.
(7) Firmadan geri alınmak üzere hesaplanan tutar nedeniyle doğacak Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisinden firma sorumludur.
(8) İlgili banka bildirimin yapıldığı tarihten itibaren en geç üç iş günü içerisinde hesaplayacağı geri alım tutarını firmadan tahsil ederek Merkez Bankasınca bildirilen hesaba aktarır.
(9) Taahhüdünü yerine getirmeyen firmaların Merkez Bankası kaynaklı kredi kullanım talepleri, taahhüdün yerine getirilmediğinin tespit edildiği tarihten itibaren bir yıl süreyle kabul edilmez.
(9) (Değişik:10/6/2024) Döviz alımı yapılmaması taahhüdünü yerine getirmeyen firmaların Merkez Bankası kaynaklı kredi kullanım talepleri ile bu Uygulama Talimatı kapsamındaki destek ödemesi talepleri bu maddenin altıncı fıkrasında belirtilen yaptırım tutarının ödendiği tarihe kadar kabul edilmez. Döviz dönüşüm desteğinden usulsüz olarak yararlanan veya Merkez Bankasına ya da bankalara gerçeğe aykırı beyanda bulunan firmalar döviz dönüşüm desteğinden yararlandırılmaz ve bu firmaların Merkez Bankasından kredi kullanım talepleri 3 yıl süre ile kabul edilmez.
(10) Grup firmalarınca verilecek taahhütler ana ortaklıklarını da bağlar.
Diğer hükümler
MADDE 8- (1) Banka tarafından Merkez Bankasına yapılan döviz transferlerine ilişkin tüm masraflar, aylık olarak toplu bir şekilde banka tarafından gönderilen MT291 mesajına istinaden ödeme gününde saat 11:00’de Merkez Bankası tarafından ilan edilen döviz alış kuru üzerinden, takip eden ayın son iş gününe kadar Merkez Bankasınca Türk lirası olarak ödenir.
(2) Türk lirası mevduat veya katılma dönüşüm hesabı açılırken vadeden önce çekimin koşulları hakkında hesap sahibi bankaca bilgilendirilir.
(3) Türk lirası mevduat veya katılma dönüşüm hesaplarında faiz, vade ve benzeri sözleşme değişiklikleri yapılamaz.
(4) Aracılı ihracat sözleşmesi kapsamında Dış Ticaret Sermaye Şirketleri tarafından yurda getirilen dövizlerin Dış Ticaret Sermaye Şirketine ürün tedarik eden firmalar adına satışı yapılır. Bu durumda, bu Tebliğin uygulanması bakımından döviz satışının tedarikçi firmaca yapıldığı kabul edilir.
(5) Banka tarafından kaynaklanan hatalar ve bildirim farklılıkları nedeniyle bankaya aktarılan fazla tutarlar için Merkez Bankası politika faizi üzerinden aktarımın yapıldığı süre kadar cezai yaptırım uygulanacak, ayrıca fazla aktarımın bankanın zorunlu karşılık hesabına kaydedilmesi halinde söz konusu tutar zorunlu karşılık tesislerine sayılmayacaktır.
(6) Bankalar, mobil veya internet bankacılığı aracılığıyla döviz tevdiat hesabı ve döviz cinsinden katılım fonu hesaplarından iş günlerinde saat 17:00’den (yarım iş günlerinde saat 13:30’dan) sonra ve tatil günlerinde son iş gününde Merkez Bankasınca en son ilan edilen döviz alış kuru kullanılmak suretiyle dönüşüm yapabilir. Dönüşüm işlemini iş günlerinde saat 17:00’den (yarım iş günlerinde saat 13:30’dan) sonra veya tatil günlerinde yapan hesap sahiplerinin gerçekleştirdiği işlemler, bankalar tarafından Merkez Bankasına bir sonraki iş günü saat 17:00’ye (yarım iş gününde saat 13:30’a) kadar yapılacak bildirimlere dahil edilir.
(7) Bu Uygulama Talimatı kapsamında döviz dönüşüm desteğinden yararlanan firmalar taahhüt verdikleri süre boyunca yurt dışına türev işlem ve döviz/kıymetli maden alım-satım amacıyla Türk lirası veya döviz transferi yapamayacak, açılan dönüşümlü mevduat ve katılma hesapları türev işlemlere konu edilemeyecektir.
(8) Bu Uygulama Talimatı kapsamında gerçekleştirilecek her türlü işlemin, suç gelirlerinin aklanması ve terörün finansmanının önlenmesine ilişkin ulusal ve uluslararası standartlara uygun gerçekleştirildiğine dair kontroller ile işlemlerin bu Uygulama Talimatına uygun olarak gerçekleştirildiğine ilişkin kontroller bankalarca yapılır. İhlal tespiti yapılması durumunda, işlemi yapan banka tarafından durum derhal Merkez Bankasına bildirilir.
(9) Bu Uygulama Talimatı kapsamında Merkez Bankasına satışı yapılacak dövizlerin yurt dışı kaynaklı olduğunun tespiti bankalarca yapılır.
(10) Bu Uygulama Talimatı kapsamındaki operasyonel süreçlere ilişkin diğer ayrıntılar Merkez Bankasınca belirlenir.
(11) (Değişik: 13/3/2024) Bu Uygulama Talimatı kapsamında döviz dönüşüm desteğinden usulsüz olarak yararlandıkları veya Merkez Bankasına ya da aracı bankalara gerçeğe aykırı beyanda bulundukları tespit edilen firmalara bu Uygulama Talimatının 7 nci maddesinin altıncı, yedinci, sekizinci ve dokuzuncu fıkralarında düzenlenen yaptırımlar uygulanır ve söz konusu firmalara yeni döviz dönüşüm desteği ödemesi yapılmaz.
(12) (Değişik:10/6/2024-9/7/2024) Gümrük Beyannamesinin “Finansal ve Bankacılık
Verileri” başlıklı 28 numaralı hanesi ile Serbest Bölge İşlem Formunun 10 numaralı hanesinde
kayıtlı banka dışındaki bir banka tarafından döviz dönüşüm desteğine aracılık edilmesi
durumunda işlemi yapan banka gümrük beyannamesinin 28 numaralı hanesi ile Serbest Bölge
İşlem Formunun 10 numaralı hanesinde belirtilen bankanın dönüşüm desteğine konu edilen
tutar için daha önce destek ödemesi yapılmadığına ilişkin teyidini almadan Merkez Bankasına
bu Uygulama Talimatı kapsamında döviz satışı yapamaz.
(13) (Değişik:10/6/2024) Firmaların peşin ihracat bedeli olarak getirdikleri yurt dışı
kaynaklı dövizler için destek ödemesi talepleri, ilgili gümrük beyannamelerinin aracı bankaya
ibraz edilmesini müteakip işleme alınır. İbraz edilen ve aracı bankaca kontrol edilen gümrük
beyannamelerinin birer örneği işleme aracılık eden banka nezdinde elektronik ortamda saklanır.
(14) (Değişik:10/6/2024) Yurt dışından efektif olarak getirilen ihracat bedellerinin
satışında döviz dönüşüm desteği talep edilebilmesi için Nakit Beyan Formu düzenlenmiş olması
zorunludur. Nakit Beyan Formuyla döviz dönüşüm desteğinden faydalanmak isteyen firmalar
dövizlerini yalnızca gümrük beyannamesinin “Finansal ve Bankacılık Verileri” başlıklı 28
numaralı hanesinde yer alan banka aracılığıyla Merkez Bankasına satabilir. Aracı bankaca ilgili
bedel için bu Uygulama Talimatında öngörülen kontroller yerine getirilir. Kontrol
yükümlülüklerini yerine getirmeyen bankalar, Nakit Beyan Formu ibraz edilen döviz dönüşüm
desteği ödemelerine ilişkin doğabilecek tüm zarar ve cezai yaptırımlardan firmalarla birlikte
müteselsil sorumludur.
(15) (Değişik:10/6/2024-9/7/2024) İhracat bedeli dövizler için gümrük beyannamesi,
döviz kazandırıcı hizmet bedeli dövizler için fatura ve serbest bölgede faaliyet gösteren
firmaların yurtdışına yaptıkları satışlara ilişkin dövizler için Serbest Bölge Müdürlüğünce
onaylı Serbest Bölge İşlem Formu, aracı bankaya ibraz edilmedikçe döviz dönüşüm
desteğinden faydalanılamaz. İbraz edilen ve aracı bankaca kontrol edilen Serbest Bölge İşlem
Formu, fatura ve gümrük beyannamesi bilgileri işleme aracılık eden banka nezdinde elektronik
ortamda saklanır.
Yürürlük
MADDE 9- (1) Bu Uygulama Talimatı yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
MADDE 10- (1) Bu Uygulama Talimatını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı yürütür.
…