Giriş
1930 tarihli ve 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun, Türkiye’nin kambiyo rejimini belirleyen temel yasal düzenlemedir. Bu Kanun’un 24.07.2025 tarihli Resmi Gazete’de yapılan değişiklikle güncellenen 1. maddesi, hem içerik hem kapsam açısından oldukça geniş ve detaylıdır. Cumhurbaşkanına verilen düzenleyici yetkinin sınırları da bu maddeyle açıkça çizilmiştir.
1567 Sayılı Kanun’un Birinci Maddesinde Yeni Düzenlenen İşlemler ve Kapsam
Yeni metin, üç temel işlem grubunu kapsamaktadır:
- Alım-Satım İşlemleri
Madde, aşağıdaki ekonomik kıymetlerin alım ve satımına yönelik düzenleme yapma yetkisini kapsar:
- Kambiyo: Döviz ve dövize ilişkin her türlü işlem.
- Nukut: Nakit para, özellikle efektif.
- Esham ve Tahvilat: Hisse senetleri ve borçlanma araçları.
- Kıymetli Madenler ve Taşlar: Altın, gümüş, platin gibi madenler ve elmas, zümrüt gibi taşlar.
- Bunlardan imal edilmiş veya bu kıymetleri içeren eşya ve kıymetler.
Bu düzenlemeyle birlikte, sadece klasik döviz işlemleri değil; kıymetli maden ve taşların da dahil olduğu geniş bir finansal varlık grubu düzenleme kapsamına alınmıştır.
- Rafinaj Faaliyeti
Kanun, kıymetli madenlerin rafinajı işlemlerine ilişkin düzenleme yapılmasına da imkân tanımaktadır. Bu, sadece ticaretin değil; üretim süreçlerinin de kontrol altına alınabileceği anlamına gelir. Özellikle altın rafinerileri gibi kuruluşlar bakımından stratejik bir önem taşımaktadır.
- İthalat ve İhracatın Tanzimi ve Tahdidi
Bu bentte, üç grup eşya ve belgenin Türkiye’den ihracı veya ithali Cumhurbaşkanının düzenleme yetkisine bırakılmıştır:
- a) Yukarıda sayılan tüm eşya ve kıymetler,
b) Ticari senetler (bono, poliçe, çek vb.),
c) Tediyeyi temine yarayan her türlü vasıta ve vesikalar (örneğin ödeme emirleri, transfer talimatları, havale belgeleri vs.)
Bu hükümle, kambiyo ve para hareketleri ile ilgili sadece içerideki işlemler değil, uluslararası para ve kıymet hareketleri de doğrudan kontrol altına alınabilir hale gelmiştir.
- Yetkinin Niteliği: Cumhurbaşkanına Verilen Düzenleme Yetkisi
Kanun, bu işlemlerin düzenlenmesi bağlamında Cumhurbaşkanına geniş bir düzenleyici yetki tanımaktadır. Bu yetki, şu üç amaç doğrultusunda kullanılabilir:
- Tanzim (düzenleme): Usul, esas ve çerçeve belirleme.
- Tahdit (sınırlama): Miktar, zaman veya muhatap bakımından kısıtlama.
- Karar alma (ittihaz): Anlık ve stratejik müdahale niteliğinde kararların alınması.
Bu çerçevede Cumhurbaşkanı; alacağı kararlarla hem bireysel hem genel nitelikli düzenlemeleri yapma kudretine sahiptir. Bu yetki, Türkiye’nin kambiyo rejiminin idaresi, döviz rezervlerinin korunması ve finansal istikrarın sürdürülmesi açısından anayasal ve yasal çerçevede kritik önemdedir.
III. Türk Parasının Kıymetini Koruma Amacı
Maddenin son kısmı, yapılan tüm bu düzenlemelerin ortak paydasını ifade eder:
“Türk Parasının kıymetini koruma” amacı.
Bu hedef doğrultusunda:
- Sermaye hareketleri kontrol altına alınabilir,
- Dövize olan talep yönlendirilebilir,
- Döviz kurları üzerindeki spekülatif baskılar engellenebilir.
Dolayısıyla, bu yetkinin uygulanması hem makroekonomik istikrar hem de mali egemenliğin korunması açısından yaşamsal bir işlev görmektedir.
Sonuç
1567 sayılı Kanun’un 1. maddesi, sadece bir yasal yetki maddesi değil; Türkiye’nin ekonomik egemenliği, para politikası bağımsızlığı ve finansal istikrar stratejisi açısından temel bir araçtır. Cumhurbaşkanına tanınan bu düzenleme yetkisi, geniş kapsamı ve esnek uygulama imkânı sayesinde hem kriz zamanlarında müdahale aracı olarak hem de uzun vadeli finansal disiplinin korunmasında bir güvenlik supabı niteliğindedir. Bu çerçevede maddenin her bir unsurunun dikkatle analiz edilmesi ve uygulama pratiğine aktarılması büyük önem arz etmektedir.