Başta menkul ve gayrimenkul satış ve kira sözleşmeleri olmak üzere hangi sözleşmelerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak düzenlenip düzenlenemeyeceği, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında (TPKKH) 32 Sayılı Kararda yapılan 13.09.2018 tarihli ve 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ve 06.10.2018 tarihli ve 2018-32/51 sayılı Tebliğ’le belirlenmiştir.Türk parasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesine, menkul değerler ve diğer sermaye piyasası araçları dâhil döviz ve dövizi temsil eden belgelere ilişkin tüm işlemler ile dövizlerin tasarruf ve idaresine, kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemlere, ihracata, ithalata, özelliği olan ihracat ve ithalata, görünmeyen işlemlere, sermaye hareketlerine ilişkin kambiyo işlemlerine ait düzenleyici, sınırlayıcı esasların belirlendiği 11 Ağustos 1989 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan TPKKH 32 Sayılı Karar’da bugüne kadar günün koşulları ileri sürülerek önemli değişiklikler yapılmıştır.
Bu değişiklilerin bir kısmı 2018 yılında, kurlarda yaşanan hareketlilik sonrası gerçekleşmiştir. 2018 yılında yapılan düzenlemelerle önce döviz geliri olmayanların döviz kredisi kullanamayacaklarına yönelik sınırlama getirilmiş, bunu ihracat bedellerinin 180 gün içerinde yurda getirilmesine yönelik düzenleme izlemiş ve daha sonra 13 Eylül 2018 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 85 No.lu Cumhurbaşkanı Kararıyla TPKKH 32 sayılı Kararın “Döviz” başlıklı 4’üncü maddesi birinci fıkrasına (g) bendi eklenerek dövizle kararlaştırılabilecek veya kararlaştırılmayacak işlemler konusunda düzenleme yapılmıştır.
TPKKH 32 Sayılı Kararın (4/1). maddesine (g) bendi ilavesiyle,
Türkiye’de yerleşik kişilerin, Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen haller dışında kendi aralarında
- menkul ve gayrimenkul alım satım,
- her türlü menkul ve gayrimenkul kiralama,
- leasing ile
- iş,
- hizmet ve
- eser sözleşmelerinde
sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz, düzenlemesi yapılmıştır.
Bu düzenlemeyle Hazine ve Maliye Bakanlığına, belirlediği özel durumlar (istisna) için sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırma yetkisi verilmiştir.
Yazımızda geçen bazı kavramlara açıklık getirilecek olunursa:
Türkiye’de yerleşik kişiler: Yurt dışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türk vatandaşları dâhil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek ve tüzel kişiler,
Döviz; Efektif dâhil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev’i hesap, belge ve vasıtalar,
Dövize Endeksli Sözleşmeler: Uluslararası piyasalarda fiyatı döviz cinsinden belirlenen kıymetli madenlere ve/veya emtiaya endekslenen ve/veya dolaylı olarak dövize endekslenen sözleşmeler olarak,
Gayrimenkul Satış/Kira Sözleşmeleri: Konusu serbest bölgeler dâhil yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış/kira sözleşmeleri,
Döviz Cinsinden veya Dövize Endeksli Gayrimenkul Satış/Kira Sözleşmeleri: Konusu serbest bölgeler dâhil yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul satış/kira sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenen sözleşmeler, olarak tanımlanır.
TPKKH 32 sayılı Kararın Geçici 8’inci maddesi, Karar’da yapılan değişikliğin yayımlanmasından önce akdedilmiş sözleşmeler için ne işlem yapılacağını belirlemektedir. Geçici Madde 8; bu Kararın 4’üncü maddesinin (g) bendinin yürürlüğe girdiği tarihten (ki bu tarih 13.09.2018’dir) itibaren otuz gün içinde, söz konusu bentte belirtilen ve daha önce akdedilmiş yürürlükteki sözleşmelerdeki döviz cinsinden kararlaştırılmış bulunan bedeller, Bakanlıkça belirlenen haller dışında Türk parası olarak taraflarca yeniden belirlenir, şeklindedir.
Bu çerçevede, Kararın yayımlandığı 13 Eylül 2018 tarihinden geçerli olmak üzere en geç 30 gün içerisinde sözleşmedeki döviz cinsinden kararlaştırılmış bulunan bedellerin ortaya konan esaslara göre TL’ye çevrilmesi gerekmektedir.
TPKKH 32 sayılı Karar’da yapılan yeni düzenlemeden sonra Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin 2008-32/34 No.lu Tebliğ’de Değişiklik Yapılmasına Dair 2018-32/51 No.lu Tebliğ, 6 Ekim 2018 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu Tebliğ ile Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları hangi sözleşmelerin döviz veya dövize endeksli düzenlenebileceği, hangi sözleşmelerin düzenlenemeyeceği konusuna açıklık getirilmiştir.
Değişiklik Kararının yayımlandığı 13.09.2018 ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tebliğinin yayımlandığı 06.10.2018 tarihleri arasında TPKKH 32 sayılı Karar kapsamına giren tüm sözleşmeler, istisna uygulanmadan döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz, hükmüne göre işleme tabi tutulmuştur.
Dövizle yapılacak işlemler hakkında ayrıntılı bilgiye Hazine ve Maliye Bakanlığı Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğünün internet sitesinin sıkça sorulan sorular bölümünden ulaşılabilmektedir.
Anılan Genel Müdürlük tarafından konumuzla ilgili verilen cevaplardan bir kısmı özet olarak;
- Kültür ve Turizm Bakanlığından belgeli konaklama tesislerinin hamam, havuz, spa, kuaför, market gibi ticari alanlarının işletilmesi amacıyla kiralanmasına ilişkin sözleşmelerde kira bedelinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmasının mümkün olduğu, ancak otel odalarının konaklama amacıyla Türkiye’de yerleşik kişilere döviz cinsinden veya dövize endeksli kiralanması mümkün bulunmadığı,
- Karma sözleşmelerin Türk lirasına çevrilme işleminden muaf olması için içerisinde yer alan sözleşme tiplerinin tümüne istisna tanınmış olmasının gerekli olduğu, içerdiği sözleşmelerden biri dahi istisna kapsamında değilse tüm sözleşme tutarının Türk lirasına çevrilmesinin gerekli olduğu,
- Taşıt kiralama ve satış sözleşmelerinin Türk lirasına çevrilmemesine ilişkin olarak 32 sayılı Kararın Geçici 8’inci maddesinin yürürlüğe girdiği 13.09.2018 tarihinden önce akdedilmiş bulunan, taşıt kiralama ve yolcu taşıma amaçlı ticari taşıt satış sözleşmelerinin Türk lirasına çevrilmesinin zorunluluğu bulunmadığı,
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan ancak Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek kişiler ile Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan tüzel kişiler ise Tebliğ kapsamına dâhil olduğu ve Türkiye’de yerleşik olarak kabul edildiği, ancak Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan kişilerin alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedellerinin ve diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmasının mümkün olduğu,
- Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilerin alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayri kiralama sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmasının mümkün olduğu, bir başka ifadeyle gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde kural olarak sözleşme bedelinin ve diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün bulunmamakla birlikte Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile vatandaşlık bağı bulunmayan Türkiye’de yerleşik kişilere alıcı veya kiracı olarak taraf oldukları gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama sözleşmeleri kapsamında istisna tanınmış bulunduğu,
- Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dâhil gayrimenkul kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmalarının mümkün olmaması sebebiyle, Türkiye’de yerleşik ilk kiralayan şirket ile Türkiye’de yerleşik aracı şirket arasındaki kira sözleşmesinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün bulunmadığı,
- Türkiye’de yerleşik kişiler arasında antrepo kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedellerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak belirlenmesi hakkında yurtiçinde yer alan gayrimenkuller olan antrepo kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılmasının mümkün bulunmadığı, ancak yurtdışında yer alan antrepoların kiralanmasına ilişkin sözleşmelerin döviz cinsinden akdedilmesinin mümkün olduğu,
- Sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkün olmayan sözleşmelerde fiyatı dolaylı olarak dövize endekslenen altın, petrol vb. kıymetli maden ve/veya emtiaların kullanılmasının kastedildiği, taşımacılık faaliyetlerine ilişkin hizmet sözleşmelerinde akaryakıt fiyatlarına endeksleme yapılmasının mümkün olduğu, şeklindedir.
Ayrıntılar için 28.02.2008 tarihli ve 2008-32/34 No.lu ve 06.10.2018 tarihli ve 2018-32/51 No.lu Tebliğlerin incelenmesi önerilmektedir.
Sonuçta, dövizle yapılan sözleşmelere ilişkin düzenleme, 13.09.2018 tarihinde TPKK Hakkında 32 sayılı Kararın 4. maddesi, birinci fıkrasına (g) bendi eklenmesiyle yapılmıştır. 06.10.2018 tarihli ve 2018-32/51 No.lu Tebliğle Kararın 4/1/g maddesinin kapsamı açıklığa kavuşturulmuş, istisna uygulamalar ortaya konmuş ve tartışmalı birçok konuya açıklık getirilmiştir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen bu istisnalar dışında, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında özellikle gayrimenkul alım satım ve kiralama sözleşmelerinde sözleşme bedelleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamaz. Buradan hareketle, döviz cinsinden veya dövize endeksli kapsamı dışında kalan araçlarla, gayrimenkul alım satım ve kiralamaya ait sözleşme bedellerinin ve yükümlülüklerinin kararlaştırılmasının mümkün bulunduğu anlaşılmaktadır.
