“Katlı Kur” uygulaması; bir ekonomide, bir ülkede çeşitli mal ve hizmetlerin dış ticaretinde -ithalat ve ihracatında- farklı kurlar uygulanarak ülke ekonomisine olumlu katkılar sağlanmasını hedefleyen işlemlerdir. Bu uygulama geçmişte daha çok kurların resmi makamlar tarafından belirlendiği Kambiyo Kontrol Sistemlerinin geçerli olduğu ülkelerde uygulanmıştır. Bu tür işlemler, ticarette genel dengeleri bozduğundan dünya çapında istenen bir uygulama değildir. Ancak ülkelerin zaman zaman geçmişte bu uygulamaya geçtikleri görülmektedir.
Ülke döviz gelirlerinin artırılması ve/veya döviz giderlerinin azaltılması amacıyla dünyaca kabul görmese de ülkeler, katlı kur uygulaması yapılabilmektedir. Örneğin genel olarak alışı yapılan dövizlere belli bir döviz kuru üzerinden işlem yapılırken ülkenin geleceğine ve büyümesine katkı saylayacak ihracat bedellerine, turizm amaçlı getirilen dövizlere ise bu kurlardan daha yüksek alış kuru uygulaması yapılabilmektedir. Böylelikle daha büyük miktarlarda dövizlerin ülkeye getirilmesi ve getirenlerin yüksek kurlardan yararlanılması yolu amaçlanmaktadır.
İthalat ödemelerinde ve ihracatın tahsilatında kullanılan dövizlerde, farklı kur uygulanabilmektedir. Farklı ürünlerin ithalat ödemelerinde farklı kurlar, örneğin lüks mal ithali için yüksek satış kuru, tarımsal girdilerin -örneğin gübrenin- ithali için düşük döviz satış kur uygulanması yapılabilmektedir.
Bu uygulama dünyadaki parasal sistemde ve dış ticarette dengesizliklere, ticaret sapmalarına neden olabilmektedir. Katlı kur sistemini uygulayan ülkelerde olumlu etkileri kadar uygulamayan ülkelerde aleyhe farklar oluşmakta, dış ticaret dengeleri olması gerekenden farklı noktalarda oluşabilmektedir. Bu nedenle Dünya Ticaret Örgütü ve Uluslararası Para Fonu katlı kur uygulamasına daima karşı çıkılmaktadır.
Türkiye’de katlı kur uygulamasına bir örnek; Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 18 Sayılı Karara İlişkin 11 Haziran 1979 tarihli Resmî Gazete’nin 1. Mükerrer sayısında yayımlanan 7/17597 sayılı Karar’dır. Bu karar, 24 Ocak 1980 Kararlarıyla 1 ABD doları = 70 TL olarak belirlenen uygulama öncesi düzenlemedir.
24 Ocak 1980 tarihi öncesinde bir Türk lirasının değeri 1 ABD dolarının değeri 35 TL olarak saptanmıştır. Bazı ihracat işlemleri için bu kura ilaveten 12.10 TL’lik prim uygulamasıyla çoklu/katlı kur uygulaması yapılmıştır. Böylece bazı ihraç edilen ürünlerden elde edilen ihracat bedelleri için 1 ABD doları= 35 TL değil, 1 ABD doları = 47.10 TL olarak uygulanmıştır.
Bakanlar Kurulu tarafından 24 Ocak 1980 tarihli olup 25 Ocak 1980 tarihli 1. Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 25 Sayılı Karar’la Türk lirasının değeri 1 ABD doları = 70 TL olarak belirlenerek, yüksek oranlı bir devalüasyonla söz konusu katlı kur uygulamasından vazgeçilmiştir.
Anıları tazelemek bakımından, Türkiye’de katlı kur uygulaması yapılan 1980 öncesi düzenleme, aşağıda belirtilmiştir.
RG; 11 Haziran 1979 – 1. Mükerrer
