Bu yazı, PİYASA RAPORU web sitesinde 15 Mart 2022 tarihinde yayımlanmıştır ve PİYASA PAPORU web sitesinden alınmıştır.
Rusya’nın Ukrayna’yı 24.02.2022 tarihinde işgali ile başlayan süreçten etkilenen ve daha da etkilenecek olan ülkelerin başında Türkiye gelmektedir. Bu iki ülke ile Türkiye’nin tarım, sanayi, enerji ve hizmetler sektörlerinde yakın bağları bulunmaktadır. Ülkeler arasında inşaat ve turizm gelirleri dışında enerji ve tarım ürünleri ithalatı bağımlılığı söz konusudur.
Rusya ile yaptığımız ticaretimiz yıllardan beri açık vermektedir. Bunun en büyük nedeni enerji kaynağı olarak doğalgaz ithal etmemiz olmaktadır. Rusya’ya yaptığımız ihracat 2021 yılında 6 milyar ABD dolarına yakındır ve Rusya ilk on ihracat yaptığımız ülkeler arasında önemli bir yere sahiptir.
Rusya ve Ukrayna’ya yapılan ihracatımızın gelişen durumdan etkilenmemesi mümkün değildir. Bunun dışında daha önce yapılan ihracatımızın bedellerinin tahsil edilmesi ve yurda getirilmesi bugün için en önemli hususlardan birisi olmaktadır.
Bazı Rus bankalarının SWIFT sisteminin dışına çıkarılması, Türkiye’nin ihracat bedellerinin yurda getirilmesi bakımından sorunlar yaratacağı gibi, Rusya dışına çıkanların yolcu beraberi olarak ihracat bedellerini getirmelerinde de konan miktar sınırlamaları nedeniyle zorluklar bulunmaktadır.
Belki Rusya’ya yaptırım uygulamayan bir ülke üzerinden ihracat bedellerinin yurda getirilmesi mümkün olabilir. Düzenlemeler gereği Gümrük Beyannamesinde beyan edilen döviz dışında da ülkeye döviz getirilmesinde bir engel bulunmamaktadır. Ancak bu uygulama ihracatçılarımız aleyhine kur riski ve ek banka maliyeti getirebilir. Ukrayna’dan ise savaş nedeniyle bazı şirketlerin ve bankaların faaliyet gösterememesinden dolayı ihracat bedellerinin getirilmesinde sorunlar olduğu bilinmektedir.
İhracatçılarımızın Rusya’dan ve Ukrayna’dan olan ihracat bedellerini tahsil edememesinin ve yurda getirememesinin Türk Kambiyo Mevzuatı bakımından yaptırımları söz konusu olabilecektir.
İhracat bedellerinin yurda getirilmesi konusunda Kambiyo Mevzuatının tanıdığı muafiyet veya bir ayrıcalık bugün için -14 Mart 2022 tarihi itibarıyla- söz konusu olmadığından Türkiye’de yerleşik kişiler tarafından gerçekleştirilen ihracat işlemlerine ilişkin bedellerin, ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin ihracata aracılık eden bankaya transfer edilmesi, bedellerin en geç fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içerisinde yurda getirilmesi gerekmektedir. Bunun dışında mevzuat gereği özellikli ihracatta tanınan süreler farklılık gösterebilmekte ve ihracatçının lehine süreler uzayabilmekte; mücbir sebep ve haklı durumun varlığı ve devamı halinde ek süreler verilebilmektedir. İlgili makamlarca Kambiyo Mevzuatı çerçevesinde tanınan bu sürelerde dövizin yurda getirilmesi ile ihracat hesabı kapatılabilmektedir.
Tabii ki bugün için önemli olan husus, ihracatını bu ülkelere yapıp da Türk Kambiyo Mevzuatının öngördüğü ihracat bedeli dövizlerin yurda getirme süreleri dolmak üzere olan veya yakın tarihte süreleri dolacak olan ihracatçılarımızın sorunlarına çözüm bulmaktır.
Türkiye, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalini Montrö Sözleşmesinin uygulanması açısından savaş olarak tanımlamış ve ilan etmiştir.
Türk kambiyo Mevzuatı;
- İthalatçı veya ihracatçı firmanın infisahını, iflasını, konkordato ilan etmesini veya faaliyetlerini daimi olarak tatil etmesini, firma hakkında iflasın ertelenmesi kararı verilmesini, şahıs firmalarında firma sahibinin ölümünü,
- Grev, lokavt ve avarya halini,
- İhracatçı veya ithalatçı memleket resmi makamlarının karar ve işlemleri ya da muhabir bankaların muameleleri dolayısıyla hesapların kapatılmasının imkânsız hale gelmesini,
- Tabii afet, harp ve abluka halini,
- Malların kaybı, hasara uğraması veya imha edilmesini,
- İhtilaf nedeniyle dava açılması veya tahkime başvurulmasını,
mücbir sebep halleri olarak belirlemiştir.
Mücbir sebep halinin varlığının ve belgelenmesinin 2018-32/48 sayılı Tebliğ’e uygun olarak yetkili mercilere yapılması gerekmektedir. Zamanında yetkili mercilere müracaat etmemek ihracatçılarımızı istenmeyen sonuçlarla karşı karşıya bırakabilir.
Tebliğ’de mücbir sebep olarak sayılan savaş hali hem Rusya hem Ukrayna açısından uygulanabilir niteliktedir.
Bunun dışında yeni yapılacak kambiyo düzenlemeleriyle, 29 ülkeye ek olarak Ukrayna ve Rusya, ihracat bedellerinin yurda getirilmesi bakımından muaf ülke kapsamına alınarak, en azından savaş bitene kadar ihracat bedellerinin yurda getirilmesi açısından, sorunun ihracatçılarımız lehine çözümünde katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.